Qırım eñ qadimiy tarihke malik bölgelerge aittir. Ayrı-ayrı atiqiyat tapılmalar, Qırımğa yerleşüv million yıl evel başlanmasını bildireler. Yazılı menbalar yarımadanıñ son uç biñ yıllıq tarihını aydınlata.
Qırım çöllerinde (Ukraina cenübiniñ büyük qısmında kibi) köçebe halqlar yaşadılar: kimmerler (milâttan evel 9-ncı asır), skitler (milâttan evel 7-nci asır, milâttan evel 3-nci asırdan başlap oturaq qabileler kibi), sarmatlar (milâttan soñ 1-nci asırdan başlap) ve alanlar (3-nci asırdan), hunlar ve qadimiy türkler (4-nci asırdan), hazarlar (7-nci asırdan), macarlar (9-ncı asır), peçenekler (9-ncı asırdan), qıpçaqlar (11-nci asırdan), moğollar (13-nci asırdan) ve noğaylar (16-ncı asırdan).
Qırım dağlarında milâttan soñ 8-nci asırda ilk avtohton halq – tavrlar meydanğa keldi. 3-nci asırda mında hristianlıqqa dönip, amma tilini saqlap gotlar (ve alanlarnıñ bir qısmı) yerleşti.
Milâttan evel 610 senesi Pantikopey – ilk ellin şeeri (ve Şarqiy Avropada alâ daa mevcut olğan eñ qadimiy şeer) peyda oldı. Bu zemaneviy Keriçtir. Nevbetteki asırnıñ devamında böyle şeerler yarımadanıñ bütün yalısı boyunca peyda oldı. Qırımnıñ şarqında bu şeerler milâttan evel 480 senesi Bospor çarlığına birleşti. Milâttan evel 528 senesi ve milâttan evel 5-nci asırnıñ başı arasında temeli qoyulğan Hersones cumhuriyet qurumını saqlap qaldı.
Milâttan evel 110-46 seneleri Qırım Mitridat 6 Yevpator devletiniñ terkibine kirdi, soñra ise milâttan evel 220-nci yenelerde Roma imperiyasınıñ tesiri altında edi. 543 senesi Hersones, cenübiy sail ve Keriç yarımadasınıñ qısmı Bizan imperiyasınıñ terkibine kirdi, dağlarnıñ got-alan eailisi («Dori memelketi») ise onıñ ortağı oldı.
11-nci asırdan başlap, qıpçaqlar tarafından Qırım çölleriniñ yaşanır alğa ketirip inkişaf ettirilgeninen qalğan yerli ealiniñ, esasen türkiy qısmınıñ yañı saiplernen beñzeşme esnası başlandı. Qırım qıpçaqlarınıñ özgünligine, yarımadanıñ Dnipro bölgesindeki diger büyük köçebelerniñ cografiy tecrit olunması tesir etti. Moğol istilâsı Qırım türkleri toplulığına yalıñız ükümran sülâlesini – Çingishan neslini ketirdi (aynı esnaslar bütün Avrasiya boyunca, şu cümleden Ruste de yüz berdi). Yarım asır içinde islâm Altın Ordunıñ Qırım ulusı içün devlet dini olıp, onıñ ealisini hristian ve putperest qomşularından kesen-kes ayırdı. Böylece, soñra qırımtatarlar adlandırılğan yañı qavimniñ özegi peyda oldı.
1260 senelerinden başlap Qırımnıñ cenübiy yalısınıñ büyük bir qısmı venedikliler ve cenevizler tarafından idare etildi.
14-nci asırnıñ soñunda ve 15-nci asırnıñ başında Ordu inqirazğa oğradı. Dağlarda Qırım yunan-got-alan ealisi Feodoro devletini meydanğa ketirdi. 1441 senesi Qırım beyleri Hacı Geray ükümdar olaraq saylana – böylece, mustaqil Qırım Hanlığı meydanğa kele. 1475 senesi cenevizlerniñ mal-mklkü ve Feodoro Osmanlı Devleti tarafından zapt etile, han ise sultannıñ tebaasına çevirildi (devleti içinde ise suveren iqtidarnı saqlap qaldı).
Bundan soñ yarımadanıñ diger halqları qısmen islâm dinine döndü ve qomşularından qırımtatarlar tilini ve adetlerini ögrenip aldılar. Böyleliknen, dağlarda olğan Feodoritlerniñ nesilleri ve Avropa ve Kavkazdan yalığa köçkenler yañı qavimniñ parçası oldılar. Qırımtatarlarnıñ meydanğa kelmesiniñ bu qadar uzun yolu, aralarında eñ azından üç büyük subetnosnıñ peyda olmasına sebep oldı: çöl noğayları, dağ ve dağ aldı tatlar ve yalıboylular.
1771 senesi, on yıl devam etken cenklerden soñ, Qırım Hanlığı Rusiye ordusı tarafından işğal etildi, tahqta soñki hag Şahin Geray çıqtı. 1783 senesi Hanlıq Rusiye imaperiyası tarafından ilhaq etildi. 1802 senesinden başlap anda Tavriya guberniyası yaratıldı.
1917 senesi Qırımda aynı zamanda demokratikleştirüv, ukrainleştirüv ve qırımtatar devleçiliginiñ ğayrıdan tiklenüv esnasları olıp keçti. Aralıq ayında Birinci Qurultay Qırım Halq Cumhuriyetini yaratmağa niyetini bildirdi ve milliy ükümet qurdı. Amma 1918 senesi qara qış ayında bolşevikler Qızıl terrornı başlap, yarımadada akimiyetni elge keçirdi. Petro Bolboçannıñ ukrain ordusı, Almaniya ordusı ve qırımtatar isyancıları beraberlikte çiçek ayında Sovet rejimini devirdiler, 1918 senesi çiçek ayınıñ 29-nda ise Qara deñiz flotu Ukraina bayraqlarını köterdi. Küzgece Qırımnıñ Ukraina Devletine qoşulması ile bağlı aytışmalar devam etti. 1919-1920 seneleri yarımadada, kommunistlerniñ ğalip olıp çıqaqan Qırımızı ve Aq ordular arasındaki cenk meydanına çevirildi.
Ekinci cian cenki zamanı, 1941 senesinden 1944 senesinece, Qırım Almaniyanıñ işğali altında edi. Natsistlerniñ quvulmasından soñ, Moskva esassız bütün qırımtatar halqını natsistler ile işbirikte qabaatladı ve 1944 senesi quralayınıñ 18-nden başlap Orta Asiyağa ve ŞSCB-niñ diger topraqlarına 200 biñden ziyade adamnı sürgün etti. Bu sürgünlik soyqırımğa çevirildi, çünki sürgünlikniñ birinci bir qaç yılı içinde qırımtatarlarnıñ 20-25 faizi vefat etti. Almanlar (1941 s.), italyanlar (1942 s.), bulğarlar, ermeniler ve yunanlar ve çetel vatandaşlar (1944 s.) da keñiş şekilde quvuldı.
Sürgün etilgen tamır halqnıñ yerine Sovet ükümeti Qırımğa kütleviy şekilde oña riayetkâr olğan ealini, hususan Rusiyeden, avuştırıp başladı ve böyle etip yarımadanıñ entik terkibini tamamınen deñiştirdi. Bu topraqnıñ evelki saipleriniñ hatırası da yoq etile edi: avtohton qırımtatar cografiy adlarnıñ 80 faizinden çoqu yañı rus-sovet adlarına deñiştirildi.
Qırımnıñ tarihında 1954 senesi de müim yer aldı. O zaman Moskva Qırım yarımadasını Ukrainağa bermege qarar aldı. Rusiye yarımadada normal iqtisadiy ayat temin etip olamadı, Qırımnıñ aman-aman bütün teminatı Ukrainadan edi. ŞSCB reberligi qararını böyle añlattı: «Qırım vilâyeti ve Ukraina ŞSC arasında umumiy iqtisadiyat, topraq yaqınlığı ve sıq iqtisadiy ve medeniy alâqalarnı köz ögüne alıp».
Şunı da qayd etmek kerek ki, 1954 senesi Qırımnıñ Ukrainağa qoşulma esanası bütün qanuniy talaplarğa uyğun olaraq resmiyleştirildi. Muvafıq qararlar em ŞSCB, em de Rusiye ve Ukraina ükümetleri tarafından izçenliknen qabul etildi, kerekli deñişmeler cumhuriyetlerniñ Anayasalarına kirsetildi.
Dünya toplulığına «daimiy Rusiye» Qırımı aqqında yañlış bir stereotip qabul ettirmege tırışqan Kremlniñ propagandasınıñ iddialarına baqmadan, yarımada Rusiye terkibinde qısqa müddet devamında edi. Qırım 1783 senesinden 1917 senesinece Rusiye imperiyası terkibinde edi. Aynı devirde, bugünde AB ve NATO-nıñ tam uquqlı azaları olğan daa bir qaç Avropa memleketi Rusiye imperatorlarnıñ akimiyeti altında edi. Rusiyeniñ terkibinde (Rusiye ŞFSC sıfatında) ise Qırım yalıñız 1912 senesinden 1954 senesinece (1941-1944 seneleri devamında Almaniya işğali altında), yani 30 yıl edi. Buña köre, Qırımnıñ ebediy «Rusiyeniñ olğanı» aqqında mif tenqitke qarşı turıp olamay.
20-nci asırnıñ başınace yarımadada etnik çoqluq qırımtatarlar edi. Ve yalıñız yerli ealiniñ başqılarğa oğratılmasından, taqip ve sürgün etilmesinden soñ ruslar yarımadada çoqluq oldı.
Qırımtatarlarnıñ kütleviy hainligi aqqında qabaat daa 1967 senesi lâğu etilgenine baqmadan, olarğa Vatanlarına qaytmağa izin berilmedi. Kütleviy qaytuv yalıñız 1989 senesinden mümkün oldı. Qırımtatar avdetçilerniñ qabulını ve yerleştirilmesini ise öz başına mustaqil Ukraina aldı.